Echt stilstaan en een totale fixatie op één punt op de cirkel is gelukkig niet mogelijk. Elk mens bezit nu eenmaal allerlei emoties, gedachten, wensen. Dat feit alleen al maakt dat er minimaal 27 archetypische combinaties mogelijk zijn voor een goede innerlijke samenwerking. En er zijn altijd lijnen naar andere punten, innerlijke ervaringen met raakvlakken naar andere punten en processen die ervoor zorgen dat je verder komt, gekozen of niet.
De zes principes nader toegelicht
In dit laatste artikel ga ik in op hoe mensen door de 6 principes, en hun combinaties op de punten 9, 3 en 6, zichzelf kunnen vastzetten of fixeren. En dat gaat voor de persoon in kwestie op den duur knellen. Die principes komen voort uit de drie essenties (Wil, Functie en Zijn), die voortkwamen uit de scheppende kracht (A), de transformerende kracht (B) en de verzoendende kracht C) die binnen het geheel werkzaam zijn. Ze hebben namen: het principe van ordening(1), van machtsverheffing of involutie (2j, van evolutie (4), van identiteit (5), van interactie of wisselwerking (7) en van vrijheid (8). Grappig genoeg bedacht de filosoof Paul Ricoer, onafhankelijk van Gurdjieff, precies dezelfde zes principes als fundamentele waarden voor een zinvol leven.
Het basisgezin als metafoor voor fixatie
Gurdjieff’s leerling J.C. Bennett beschreef ze, zo'n 70 jaar geleden, simpel met een vergelijking over een drie-eenheid die iedereen kent. Namelijk met de drie essentiële posities die Vader (A), Moeder (B), en Kind (C) hebben binnen het gezin (0). Ik werk die (ouderwetse, maar wel begrijpelijke) vergelijking op mijn beurt nog simpeler uit. Als deze gezinsposities verstarren, fixeren, niet in verbinding staan met de andere punten, dan ontstaan er respectievelijk kanker (te veel ontaarde scheppingskracht), chaos (te veel ontaarde transformatiekracht), en ondrinkbare wijn door al dat water ( te veel ontaarde verzoeningskracht). Bedenk zelf andere woorden of metaforen, je begrijpt de bedoeling. Achtereenvolgens lees je hieronder over fixatie in het buikcentrum (punt 8, 1 en 9), het hartcentrum (punt 2, 4 en 3) en het hoofdcentrum (punt 5, 7 en 6) en ik geef steeds iets aan van hoe de lijnendynamiek van het enneagram fixatie kan voorkomen, opheffen, of verdiepen.
Het principe van Vrijheid
Punt 8 van het enneagram staat symbool voor het principe van Vrijheid (positievorm CBA: Kind, Moeder, Vader), en dan vooral van Vrijheid van regels en Ordening. De fixatie op punt 8 geeft daarom een beeld van ‘ik doe wat ik wil, ik wil daarin vrij en autonoom zijn. Ik wil het zus of zo en wel nu meteen, ik bepaal alles zelf.’ Je kunt het vergelijken met hoe een klein kind te keer kan gaan als hij of zij geen ijsje krijgt en eist van moeder dat zij het koopt en moeder zegt: vraag maar aan je vader. Iemand die gefixeerd raakt op punt 8 stopt automatisch al zijn levensenergie fanatiek in willen ervaren van de eigen Lust. Als hij doorloopt naar punt 9, en dus inertie in positieve zin toelaat, komt hij tot rust en krijgt hij oog voor de waarheid van het grotere plaatje van het geheel.
Het principe van Ordening
Punt 1 van het enneagram staat symbool voor het principe van Ordening (positievorm CAB (Kind, Vader, Moeder), en dan vooral de gegeven Ordening van het geheel, de hele schepping. De fixatie op punt 1 geeft daarom een beeld van een kind dat zegt ‘Pappa, mamma, mag ik helpen en zelf ook iets toevoegen aan het geheel?” Het kind kan dat echter (nog) niet, maar wil het per sé proberen, en ook al is het resultaat niet perfect, hij blijft proberen en wordt boos over de imperfectie van zijn eigen pogingen, het verbod van vader om verder te gaan, en de bezorgdheid van moeder voor als het iets fout doet. Als hij terugloopt naar punt 9, en dus inertie toelaat in negatieve zin, gaat hij wrokkig zitten kniezen en komt hij niet meer in beweging.
Een synthese van Vrijheid versus Ordening: alles in het geheel insluiten
Punt 9 van het enneagram staat symbool voor een onbewuste werking van de Verzoenende kracht als derde optie, met betrekking tot de principes van Vrijheid en Ordening. De scheppende en transformatieve krachten heffen elkaar hier op als ze, in de fixatie, zorgen voor een ontkenning van Functie. Er is dan een stilstaan, een niet in beweging willen komen. Maar als de bewuste transformatie en schepping van de eigen Wil en het eigen Zijn de kans krijgen, ontstaat er een enorme daadkracht. De gezinsmetafoor gaat hier in zoverre op, dat het 'kind in ons' op punt 9 tussen vader en moeder holt of stilstaat als een hen verzoenende kracht door zijn boosheid in te slikken, de eigen wil te vergeten. De passie of zonde van iemand die gefixeerd is op punt 9 is inertie, de hogere deugd is 'juiste daadkracht' (Functie). Die functie van zijn 'ware zelf' kan hij alleen vinden als hij via punt 6 (Wil) terugloopt naar 3 (Zijn).
Doen of niet doen, actie ondernemen of niet: hoe maak je deel uit van het geheel
In het buikcentrum is onze fysieke intelligentie aan de orde die bepaalt of we wel of niet in actie kunnen en willen komen. Zo ja, dan kunnen we iets samen doen of alleen. Gefixeerd betekent dit een vastzitten in ofwel de autonomie van punt 8 ofwel de verwarring van de eigen 'orde' met de grote Ordening van punt 1. Zijn we niet gefixeerd dan kan hier sprake zijn van een balans, van een transparante vrijheid in gebondenheid (9). Zelf doen is dan niet hetzelfde als alleen doen (gefixeerd 8), samen iets doen niet hetzelfde als hetzelfde moeten willen doen (gefixeerd 1).
Het principe van Machtsverheffing of Involutie
Punt 2 van het enneagram staat symbool voor het principe van Machtsverheffing (Positievorm ABC (Vader, Moeder, Kind). De fixatie op punt 2 geeft daarom een beeld van een moeder die trots is dat ze vader helpt. Zij kan iets wat hij niet kan (zwanger zijn, baren, zogen, kind vanzelf aanvoelen). Niet gefixeerd snapt ze dat deze gaven niet haar eigen verdienste zijn, en is ze juist bescheiden hierover. Maar als ze gefixeerd is, veel zwoegt en zorgt, tja, dan voelt ze zich verscheurd tussen vader en kind en ervaart ze vaak geen waardering voor haar bijdrage. Daar heeft ze dan veel verdriet van, (en ze bewaart dat verdriet dan in haar hart, net als haar voorbeeld Maria; niet klagen, maar dragen). Als iemand gefixeerd raakt op punt 2 transformeert de hogere deugd bescheidenheid in de passie of zonde van de trots. Als ze doorloopt naar punt 3 in positieve zin, begrijpt de dat jezelf zo machtiger maken dan je bent een vorm is van zelfbedrog. Het principe van machtsverheffing wordt ook wel involutie genoemd.
Het principe van Evolutie
Punt 4 van het enneagram staat symbool voor het principe van Evolutie (positievorm BAC (Moeder, Vader, Kind). De fixatie op punt 4 geeft het beeld van een verdrietige moeder die op het punt gekomen is om te scheiden van vader zodat ze zelf haar kind, de toekomst, op kan voeden volgens haar eigen beeld, het kneden tot een mooi mens dat daardoor een betere toekomst krijgt, maar dat laatste niet alleen voor elkaar krijgt. Vader is weg, toch blijft ze naar hem verlangen, want alleen alles doen valt vies tegen, ze merkt ergens dat ze niet in staat is het zonder hem te doen. Had ze hem niet moeten laten gaan? Hij had het niet zo zwaar als zij, toch? Kon ze ook maar eens weg van huis! Dan zou ze inspiratie kunen opdoen. Iemand die gefixeerd raakt op punt 4 vergelijkt de eigen situatie steeds met die van anderen en verlangt naar wat er nu (nog) niet (meer) is. Ze loopt dan niet meer door naar punt 5, waar enerzijds de eigen identiteit als alleenstaand mens echt gevonden kan worden, en waar je anderzijds leren kunt om een ander echt los te laten. De terugkeer naar haar eigen creatieve scheppingsbron zal ze vinden door het principe van Machtsverheffing op punt 2 toe te passen op zichzelf. Dat gaat het beste door ook een buiging te maken voor het principe van de Ordening op punt 1, zodat ze snapt dat ze zelf een eigen plek heeft in het geheel, net als iedereen, en het niet perfect hoeft te doen.
Een synthese tussen Machtsverheffing of Involutie versus Evolutie
Punt 3 van het enneagram staat symbool voor de onbewuste werking van de transformerende kracht als derde optie, met betrekking tot de principes van machtsverheffing en evolutie. In de fixatie zijn hier de scheppende en verzoenende kracht zodanig uit evenwicht, dat er van gewoon Zijn niet veel terecht komt, en Zijn wordt verward met Wil en Functie (te veel willen doen). In de familiemetafoor is dit het eenzame kind, pappa moet hard werken, mamma moet veel zorgen, dus dit kind volgt hun voorbeeld met ook veel doen, door veel te willen presteren. Als papa straks thuis komt, zal ze haar tekening laten zien die mamma ook al zo mooi vond. Het verdriet over dat pappa nooit thuis is, slikt zij in. En zij zorgt er ook voor, later als ze groot is, dat ze geen reden hoeft te hebben voor afgunst richting anderen: ze is zelf succesvol! De passie is hier een vorm van zelfbedrog: geloven dat je prestatie bepaalt wie je bent. De weg naar een meer bescheiden Functie op punt 9 gaat via punt 6 (Wil), waar je gaat beseffen dat een mens wel veel kan willen, maar geen ijzer met handen breken. Er Zijn is heus genoeg om je gewaardeerd te kunnen voelen.
Mens zijn van de menselijke maat, welke taak is de jouwe in het grotere geheel
In het hartcentrum kunnen we ons hart openhouden voor onszelf en anderen of in de fixatie sluiten. Het is hier een thema dat we de neiging hebben ons groter (punt 2) of kleiner te maken (punt 4) dan we zijn. Niet gefixeerd zijn in het hart betekent dat je precies van je eigen, menselijke, formaat wilt zijn, met bijpassende prestaties (punt 3) van verleden naar de toekomst toe. Dat je jouw bijdrage aan transformatieprocessen niet overdrijft. En dat je je hart daarbij voor jezelf en anderen kunt openhouden. Een fixatie binnen de polariteit machtsverheffing versus evolutie geeft een focus op verticale. relaties (wat is mijn status tov jou?) en de vraag wie hier meer of belangrijker is en wie het onderspit delft. De wil tot macht blokkeert dan verdere persoonlijke ontwikkeling en te worden wie je eigenlijk bent (Zijn).
Het principe van Identiteit
Punt 5 van het enneagram staat symbool voor het principe van Identiteit (positievorm BCA Moeder, Kind, Vader). Identiteit is datgene wat je in jezelf ervaart als alleen van, en uniek voor, jou; een geïsoleerd punt. De fixatie op punt 5 geeft het beeld van een vader die blij is dat hij van moeder en kind is gescheiden, zodat hij eindelijk op zichzelf kan zijn, zonder inmenging van anderen, lekker in zijn eentje. Hij voelt zich niet de laatste in de rij. Hij leest geconcentreerd in een boek van zijn leermeester, waar hij nu tijd voor heeft: ‘identiteit is een vast punt in een transformatief proces’ en ‘wat je kent, dat ben je niet’. ‘Hoe waar,’ denkt vader, ‘die schrijver begrijpt hoe het zit.’ Ergens voelt hij zich erg geïsoleerd zo, maar dat vindt hij toch van later zorg. Als iemand onbewust gefixeerd raakt op punt 5, verandert de kwaliteit van iets kunnen loslaten en onthechting in de passie gierig zijn met 'iets geven van jezelf', in 'wat je hebt en bent willen vasthouden', niet meer onbevangen kunnen uitreiken naar de ander, een tekort aan energie ervaren. De weg naar meer Vrijheid (8) loopt echter via punt 7, waar het principe van de Wisselwerking of Interactie de echte verbinding met de buitenwereld kan herstellen.
Het principe van Wisselwerking of Interactie
Punt 7 van het enneagramstaat symbool voor het principe van Wisselwerking (positievorm ACB (Vader, Kind, Moeder). De fixatie op punt 7 geeft het beeld van een kind dat constant wisselt tussen spelen met vader en moeder. Als hij met moeder speelt, mist hij vader en andersom. Hij wil gewoon dat ze er allebei zijn, dan zijn er meer leuke spelletjes mogelijk. Als zijn ouders er niet zijn, vermaakt hij zichzelf met zijn eigen fantasie, wilde plannen bedenken en wegdromen. Maar het leukste is toch met zijn allen naar de Efteling in zo’n achtbaan, (hij is nergens bang voor) of nee, is toch de gamehall leuker? Gulzig neemt hij nog een koekje, want mateloosheid is zijn passie. Als iemand gefixeerd raakt op punt 7 en een stapje terugdoet naar punt 6 vergroot hij daarmee zijn fixatie: kiezen wat hij wil op de lange termijn wordt daar nog meer onmogelijk. Doorlopen naar punt 8 kan betekenen dat hij in de valkuil stapt van alleen je eigen zin willen doen. Dit kan voorkomen worden door via punt 5 te gaan en daar te leren wat afscheiding, concentratie en focus betekent. Ook het principe van de Ordening op punt 1 helpt de valkuil voorkomen. Gelukkig heeft hij lijnen naar die punten!
Een synthese tussen Identiteit versus Wisselwerking
Punt 6 van het enneagram staat symbool voor de onbewuste werking van de scheppende kracht als derde optie, met betrekking tot de principes van Identiteit en Wisselwerking. In de fixatie geeft een onevenwichtige samenkomst hier van de verzoenende en transformerende kracht een spanningsveld, dat in het 'kind in ons' angst voor het Zijn geeft. Kon hij het nog maar aan vader vragen, maar ja, die is boos vertrokken naar zijn werk.En moeder is op visite bij oma. Erg ongezellig trouwens. Hij zou zo blij zijn als ze er weer zijn. Want dan konden ze hem vertellen wat hij moest doen, welke richting te kiezen, wat te zeggen tegen die en die. En ook zou hij dan niet meer bang hoeven zijn dat hij iets doet wat zijn ouders niet goed vinden of dat er iets fout gaat als hij het nu zonder hun hulp zelf moet doen. Zelf een gezin stichten is wellicht een oplossing? Gedeelde smart is immers halve smart, gedeelde vreugde dubbele vreugde...Vrees voor wat er komen gaat, is hier de passie. Een goede balans tussen deze twee principes werkt alleen als er sprake is van duidelijke grenzen: een 'verbondenheid tussen twee zaken' ipv een 'gebondenheid of vermelting tussen twee zaken'.
Vasthouden of loslaten, geven en aannemen, hoe houd je balans binnen het grotere geheel
In het mentale centrum kunnen we divergerend (punt 7) en convergerend (punt 5) denken. Afwisselend en geconcentreerd. Je kunt jezelf definiëren als een geisoleerde identiteit of met alles een interactie onderhouden. De neiging is hier om te met Descartes te zeggen ' ik denk, dus ik ben' en voor dat denken je te verlaten op informatie van buitenaf in plaats van te vertrouwen op een innerlijk weten. In fixatie zorgt dit met name op punt 6 voor verwarring, piekeren, onduidelijkheid en keuzestress. En zie je door de bomen (tegenstrijdige informatie) het bos niet meer of wil je alles nuanceren. Niet gefixeerd betekent dit helder weten, intuitief begrijpen, een koepelblik en diep inzicht: elke boom geeft samen met de andere een veelzijdig en onderling afgestemd ecologisch duurzaam geheel. Informatie wordt dan vrijelijk gedeeld en aangenomen. Een fixatie op de polariteit identiteit versus wisselwerking geeft een focus op horizontale relaties en de vraag of iedereen wel vanuit de eigen plek alle informatie deelt. Welke kennis houdt je voor jezelf en welk inzicht geef je door aan een ander?
De laatste vragen
Tot zover de zes principes. Je kunt je nu dus afvragen:
- 9 Heb ik een neiging tot een bepaalde passie? Je mag kiezen uit luiheid (9), woede (1), trots (2), bedrog (3), afgunst (4), gierigheid (5), vrees (6), mateloosheid (7), en lust (8).
- 1 Wat is mijn grootste deugd?
- 2 Hoe draag ik bij aan vooruitgang?
- 3 Wat doet een nadruk leggen op je eigen scheppende kracht met die andere twee krachten in jezelf?
- 4 Welk van de 6 principes kan ik wel meer gebruiken omdat ik hem echt mis?
- 5 Wat is mijn positie binnen mijn gezin van herkomst?
- 6 Ben ik meer als een vader, moeder of kind?
- 7 Ben ik wel thuis bij mezelf?
- 8 Verwar ik zelf doen met alleen doen?
Er is nog veel meer te ontdekken over jezelf met behulp van het enneagram
Zo, en nu heb ik het nog niet eens gehad over de 9 niveaus van ontwikkeling binnen de mens op elk punt, combinaties van de 9 punten met 3 instinctieve drives van het buikcentrum. Of hoe je het hexagram kunt gebruiken als procesversneller. Of welke 9 hogere ideeën en deugden er zijn. En welk wiskundig verband er bestaat tussen het enneagramsymbool en de Fibbonacci getallenreeks, de Gulden Snede en de diatonische toonladder. Of hoe het zich verhoudt tot de gnostiek, het soefisme of Boeddhisme. Of de verbanden met de psychiatrische indeling van de persoonlijkheidstoornissen die beschreven worden in DSM. Of wat… kortom, 25 jaar aan kennis die niet in 9 artikelen is te stoppen. Het enneagram is zo volledig!
Meer weten of begeleiding krijgen met behulp van het enneagram?
Heb je inmiddels zin om aan de slag te gaan voor jezelf met het enneagram als ontwikkelingsmodel? Als coach ben ik dan graag je begeleider. Werk je als coach al met het enneagram en ben je op zoek naar verdieping en uitbreiding in het werken ermee? Als supervisor of opleider ben ik ook graag je begeleider. Neem gewoon contact met me op en we zien wel wat wat er dan in beweging komt.
