Alle mensen bezitten de drie intelligenties van het hart, het hoofd en de buik. Daardoor kan je bijvoorbeeld aanvoelen of iemand tegen je liegt, je mening logisch onderbouwen met argumenten of zomaar zin krijgen om iets te doen. Veel mensen gebruiken 1 soort intelligentie meer en vaker dan de andere twee. Van de drie krachten gebruiken we er meestal slechts twee van de drie. Dat is best jammer, want eenzijdig en onevenwichtig gebruik zorgt voor fixatie en zichzelf herhalende patronen zonder uitzicht. De drie intelligenties houden zich bezig met verschillende dingen en hebben verschillende effecten:
- Buik: beweging (opgaan, blinken, verzinken) en richting geven, zonden en deugden, willen en wensen, ergens zin en plezier in hebben, je grenzen bewaken, je invloed vergroten, presentie hebben, je plek innemen en actie ondernemen, je vermogen tot Functionaliteit.
- Hart: verbinding, versmelting en oplossen, aantrekking en afstoting, destructieve en constructieve emoties, ergens waarde aan toekennen, relaties onderhouden, dankbaarheid, heelheid in de relatie met jezelf, authenticiteit in het Zijn.
- Hoofd: onderscheiden, indelen en samenhang, overtuigingen en ideëen, idealen en desillusies, ergens zin en betekenis aan geven, informeren, analyseren, plannen, visie, bewustzijn, inzicht krijgen, helder weten wat je Wilt.
De drie soorten intelligentie worden in het enneagramsymbool gegroepeerd rondom de punten van de driehoek.
- Punt 9 is het centrale punt van de fysieke intelligentie, de andere punten zijn 8 en 1.
- Punt 3 is het centrale punt van de emotionele intelligentie, de andere zijn 2 en 4.
- Punt 6 is het centrale punt van de mentale intelligentie, de ratio, de andere punten zijn 5 en 7.
Een beweging naar binnen of naar buiten
Emoties, denkbeelden en wensen kun je binnenhouden en naar buiten brengen, erover zwijgen of ze uiten. Dat gaat in elk centrum volgens een vergelijkbare dynamiek. Ik leg hier een klein stukje van die dynamiek binnen de psyche van de mens uit.
De intelligentie van de buik, de fysieke intelligentie wordt verbeeld door de punten 8, 9 en 1. In dit centrum bevinden zich onze primaire ervaringen van lust en onlust, van woede (frustratie bij onlust) en ontspanning (vervulling van lust). Vraag jezelf, voor je verder leest, eens af: hoe ga jij eigenlijk met woede en frustratie om?
- Op het centrale punt 9 wordt woede en frustratie, als we nog ‘in slaap zijn’ vanuit de ‘automatische piloot’ binnengehouden en niet geuit. Een hele introverte beweging. En als we dan wakker worden, dan komt de woede onverwacht naar buiten, juist heel extravert. Er is dan ineens een trigger van buiten die de aanleiding vormt die de ‘druppel van de emmer’ doet overlopen. Als we als mensen een nadruk leggen op punt 9, dan ervaren we vaak dat we heel vervuld en tevreden in het leven staan. Dit komt echter omdat we dan (onbewust) contact met onze woede negeren. We doen automatisch niets aan onze onprettige frustraties en komen niet snel in actie voor onszelf. We hebben dan de Verzoenende of instanthoudende kracht gebruikt om de scheppende en transformatieve krachten in te tomen om zo onszelf 'actief-niet-doen' (proactief - reactief - inactief) toe te staan . Maar die derde kracht kan net zo goed 'actief' zijn! Voor anderen komen we inderdaad wel makkelijk in beweging. Op dat gebied zijn we hier dan wel Functioneel. Maar voor onszelf? Dat is hier de moeilijkheid, het vinden van juiste daadkracht. Elke kracht kent dus meerdere invullingen!
- Op het punt 8 wordt aanwezige woede niet zo snel opgeroepen, maar bij onlust wel vrijelijk geventileerd naar buiten toe. Een extraverte beweging. De automatische piloot maakt er dit van: zó geuit, zó ook weer weg. Op punt 8 zijn we actief op zoek naar veel vervulling van onze (levens)lust, en woede hoort daar soms ook bij. Op dit punt hebben we een sterke Wil en gebruiken we onze scheppende kracht om ervoor te zorgen dat we krijgen wat we willen. Ook gebruiken we makkelijk de Ontkennende of transformatieve kracht hier veel om alles wat ons niet zint in onszelf of in onze omgeving te negeren. Maar de verzoenende kracht krijgt onze aandacht niet of weinig.
- Op punt 1 wordt aanwezige woede door frustratie juist snel opgeroepen, maar ook 'vanzelf' onderdrukt, en dus zo min mogelijk geuit. Onze uitingsvorm op de automatische piloot is hier bij voorkeur ‘gecontroleerd, redelijk en beschaafd’. We maken hier dus veel gebruik van de Transformerende kracht door het toepassen van reactieformatie ( de eigen reactie van woede transformeren in iets gepast). Maar we gebruiken de woede ook als energiegever die ons in staat stelt om iets te veranderen aan de oorzaak die onze woede opwekte. Op punt 1 voelen we ons vaak echter gefrustreerd en gaan we selectief op zoek naar vervulling van onze specifieke wensen ( zetten dus veel Scheppende kracht in) en hebben we duidelijk een voorkeur voor hogere ideëen (de koppeling met het mentale centrum op punt 7).
Verschil met introversie en extraversie zoals Jung die definieerde
Dus op punt 8 uiten we onze frustratie vrij naar de buitenwereld, op punt 9 juist niet en op punt 1 zitten we daar tussen in. Dit is niet hetzelfde als de begrippen introvert en extravert van psycholoog Carl Jung. Die beide begrippen gaan volgens Jung over of je van de buitenwereld energiek wordt en er daarom bijtankt (dat is extraversie) of dat je juist bijkomt door naar binnen te keren, je terug te trekken uit de buitenwereld (dat is introversie). De binnen / buiten beweging gaat hier echter over hoe je omgaat met het wel of niet uiten van je emoties. Een subtiel verschil.
Punt 9 staat symbool voor de verzoening van de principes die toegewezen zijn aan punt 8 en 1
We zien hier in het buikcentrum van intelligentie zowel een koppeling met de driehoek als met de zeshoek. Punt 9 behoort tot de driehoek en is dus een poort voor impulsen van buiten, vandaar die trigger als schokpunt. Er zijn hier lijnen (krachten) met de andere centra van intelligentie, maar geen van de 6 principes werkt hier rechtstreeks. Wel kunnen we die lenen van de buurpunten 8 (principe van vrijheid) en 1 (principe van ordening). Daarmee kan je met de Verzoenende kracht en de 'State of Function' veel combinaties van actie of geen actie maken: 'vrijheid in gebondenheid', 'vrije ordening (chaos)', 'geordende vrijheden'.
Punt 1 is de start van de innerlijke ervaring (de zeshoek), en aan die start zijn we nog niet bezig met iets echt verwerken en integreren. We denken het al te weten. Iets onderdrukken of iets niet willen toelaten van jezelf of van anderen is dan ook veel logischer op dit punt. Door de lijn van 1 naar 7 hebben we wel snel zicht op de mentale idealen van ons hoofdcentrum, maar gebruiken we die ook constructief? En de lijn van 1 naar punt 4 (dat ligt in het centrum van emotionele intelligentie) is hier iets dat we liever niet willen ervaren, negatieve emoties, nee hè?
Op punt 8 zijn we al flink aan het ervaren van binnen (0,142857) en dus veel vrijer in onze manier van omgaan met emoties, maar is de intelligentie van het hoofd (punt 5 en 7) er vanbinnen nog niet echt aan te pas gekomen.
Je kan ook zeggen, als we langs de buitencirkel lopen, dat het centrale punt 9 ons een oplossing biedt voor het probleem dat de naastliggende punten 1 en 8 met hun wensen vanuit de fysieke intelligentie, in onszelf veroorzaken. De ene kant (8) wil woede uiten (Fight), de andere (1) juist ervan weg (Flight) en op punt 9 is onze oplossing dan verlamming, niets doen (Freeze). Soms een prima reactie, maar lang niet altijd.
Ook de andere twee centra hebben een basisemotie met dezelfde dynamiek van binnen versus buiten
Voor de andere intelligenties (punten 567 mentaal en 234 emotioneel) kan ik een soortgelijk verhaal schrijven, maar dat ga ik in dit stukje niet doen. Ik vertel hier alleen dat het gevoel dat door het mentale centrum wel of niet wordt geuit vrees is. Vrees voor iets niet weten, voor twijfel en voor onzekerheid. En natuurlijk spelen hier ook de gedachten daarover en hoe je daar mee omgaat een grote rol. En in het emotionele centrum van intelligentie gaat het over het wel of niet uiten van gevoelens van schaamte.
Door deze inzichten wordt het mogelijk om te leren om anders met je emoties om te gaan als dat nuttig voor je is. Dit doe je vooral door de derde kracht anders in te zetten op alle punten. In het buikcentrum krijg je dan veel meer mogelijkheden voor je frustratie: leren tot tien te tellen, je taalgebruik aanpassen, niet meer opkroppen, woede adresseren aan het juiste adres, etc.
Wel stel ik nu graag aan jou, de lezer, deze vragen: Is jouw eigen voorkeurspatroon inzake woede en frustratie in dit stukje beschreven? En is dat basispatroon dan ook wat je echt wilt doen de rest van je leven?
Het enneagram reikt heel precies diverse mogelijkheden aan, binnen in jezelf ervaren en buiten jezelf in je gedrag, om de drie centra van intelligentie met elkaar te laten samenwerken d.m.v. de 3 krachten, en 3 essenties (Wil, Functie, Zijn), een 'buitenproces' (gedrag, 7 stappen) en een innerlijke ervaring aan de hand van zes principes. Door zelfonderzoek van hoe jouw automatische piloot werkzaam is, krijg je tegelijkertijd meer keuzevrijheid én ontwikkel je je gedragsrepertoire. Je blijft dan niet meer hangen bij een bepaald getal, maar kan steeds verder lopen over de cirkelrand en de binnenlijnen van het enneagram ervaren.
Het enneagramsymbool is een uitnodiging om alle punten in jezelf aandacht te geven en te ontwikkelen en alle drie intelligenties effectief samen te laten werken. Zo ontstaat er een nieuw geheel, je ware zelf. Deze weg van integratie en ontwikeling met hulp van de dynamiek van het enneagram wordt genoemd: de Vierde Weg.
Daarover meer in het volgende artikel.
