Als je de drie onderdelen van het enneagram in elkaar zet en je bekijkt het hele plaatje, dan komt er nog iets verrassends in beeld, namelijk een Vierde Weg. Hoe zie je dat dan en wat heb je daaraan? Allereerst kun je opmerken dat elk punt op de cirkel een kruis[unt is van vier wegen: twee richtingen over de buitencirkel en twee lijnen naar binnen. Je ziet ook dat het hexagram en de driehoek op elke zijde van die driehoek 4 snijpunten maakt. In totaal zijn dat 12 (3 x 4) snijpunten. Elk zo'n kruispunt / snijpunt is een keuzemoment (tetralemma) als je vanaf een enneapunt gaat lopen. Ga je lopen op een binnenlijn, je ervaringsreis naar binnen, dan kom je twee, drie of vier kruisingen tegen voor je bij een volgend punt op de cirkel een eindje verderop (of terug) aankomt.
Om te begrijpen, waar die twaalf snijpunten symbool voor staan, leg ik nog wat uit van de filosofie van de wijsgeer Gurdjieff, die dacht dat er zeven werelden bestaan, waaruit alles bestaat: de werelden met nummers 1, 3, 6, 12, 24, 48 en 96. Zoals je ziet is het vierde cijfer in de rij, het cijfer 12.
De eerste vier kennissferen of werelden
- Wereld nr1 bestaat uit Alles of het Geheel waarin een, voor ons onbegrijpelijke, drievoudige Essentiële Creatieve Geest werkzaam is waarbinnen drie krachten tegelijkertijd werkzaam zijn (scheppende of bevestigende kracht, transformerende of ontkennende kracht en de behoudende of verzoenende kracht).
- Wereld nr 3 bestaat uit een splitising van deze Creatieve Geest, waardoor er drie niveaus merkbaar worden die genoemd kunnen worden: Wil, Zijn, Functie. Dit zijn vormen van beweging.
- Het hexagram staat symbool voor wereld nr 6, voor 6 principes die ontstaan als deze drie zaken op een nieuwe wijze integreren met elkaar. Als je de drie niveaus aanduidt met a, b en c, dan kan je zes ruimtelijke posities daarvan maken: abc, bca, cab, acb, bac en cba. Elke volgorde van a, b en c vertegenwoordigt een andere kwaliteit of nieuwe essentie binnen de schepping. En die zes kwaliteiten of essenties noemde Gurdjieff (organisatie)principes. De basis van het enneagram bestaat in wereld nr 6 dus uit 9 essenties: deze zes principes en de drie krachten.
- De twaalf snijpunten staan symbool voor wereld nr 12. Dit is de wereld waarin deze zes principes of regels verdubbelen en er zo ervoor zorgen dat er 12 fysieke uitingsvormen ontstaan, het totale Zijn. Binnen én buiten liggen ze op de driehoek die immers openstaande verbindingen (wil, Functie en Zijn) heeft (6, 9 en 3). Die uitingsvormen bestaan uit energievormen. In wereld nr 12 wordt de driehoek van het platte vlak ook merkbaar als een driekantige piramide met een grondvlak en drie zijvlakken, vier zijden en vier punten dus. Deze vier vlakken zijn symbolen van energiekracht, die we natuurkundig gezien kennen als:
- De electromagnetische kracht die richting geeft.
- De sterke kernkracht die dingen bij elkaar houdt,
- De zwakke wisselwerking die o.m. voor radioactiviteit zorgt,
- De zwaartekracht die maakt dat we niet van het aardoppervlak worden weggeslingerd als de aarde roteert'.
In ondestaand plaatje van J.C. Bennett geven vier lagen in een priamide een samenwerking aan van de drie essenties Wil, Functie en Zijn met vier Energievormen.
- .
Van een persoon met 'drie zelven' je ontwikkelen naar je ware zelf
Want Gurdieff gaf over de mens aan, dat die volgens hem beschikte over vier ‘zelven die corrsponderen met de vier energievormen die in de natuurkunde ook als krachten worden aangeduid:
- het materiële of fysieke zelf (bestaande uit intelligentie van de 'buik' plus Functie) correspondeert met de electromagnetische kracht.
- het reactionele of sensitieve zelf (bestaande uit 'hart' plus Zijn) correspondeert met de sterke kernkracht
- het verdeelde of bewuste zelf (bestaande uit 'hoofd' plus Wil) corrspondeert met de zwakke wisselwerkingskracht.
- Als die drie onderdelen in een mens echt effectief werken en samenwerken, dan zou je toegang kunnen krijgen tot een vierde zelf, namelijk je ware zelf, of essentie. Dat ware zelf is dus een synthese, die meer is dan de som der drie delen, namelijke een nieuw punt (of de hele cirkel van het enneagram en alles wat er in zit). Je zou ook kunnen zeggen: de zwaartekracht maakt dat je op aarde kunt zijn en daarmee kunt worden wie je bent.
De vier snijpunten op elke zijde van de driehoek zouden dus ook symbool kunnen staan voor vier zelven die door de scheppende, behoudende en transformerende wil worden gedragen. Het bovenstaande plaatje is geen weergave van wat er gebeurt als je wiskundig bezien van een driehoek in het platte vlak een driezijdige piramide maakt. Er verschijnen dan niet vier lagen, maar wel vier vlakken.
Je kunt in die vierzijdige piramide echter wel vier kleinere aaneensluitende piramides stoppen en dan houdt je een binnenruimte over die de vorm heeft van een octaeder: een dubbele piramide met een viervlak in het midden. Helaas kon ik geen afbeelding vinden die dit goed weergeeft, maar ik heb het nageknutseld met driehoekjes van papier en het klopt echt. Op de foto van dit knutselwerkje sluiten de driehoekjes niet netjes aan, zodat je goed kunt zien hoe het in elkaar zit. Wat ik maar wil zeggen: in wereld nr 12 wordt de factor 4 toegevoegd.
De weg van de fakir, monnik en kluizenaar en de Vierde Weg
Gurdjieff vond dat de synthese van de drie centra van intelligentie (je 'ware zelf' vinden) in de praktijk van het dagelijkse leven moest plaatsvinden en hij keurde de drie andere, tot dan toe gebruikelijke ontwikkelingswegen voor mensen, in wezen af. Die drie wegen maakten namelijk gebruik van excentrieke methodieken, waarmee je jezelf als het ware buiten de maatschappij, buiten het geheel of cirkel, plaatste. Ook waren ze nogal eenzijdig:
- De weg van de fakir: leren je lichaam te beheersen door het te pijnigen. Bijvoorbeeld zoals Wim Hofman dat doet met zijn ademhalingstechniek en ijsbaden. En men in India op spijkerbedden ging liggen. Een streng dieet is ook zoiets...
- De weg van de monnik: leren je geest te beheersen door je te richten op het hogere, studie daarvan en al je werken daarvan in dienst stellen. Schriftgeleerden, Jezuieten, rabbi's en iman's, priesters: zonder studie kan je dat niet worden.
- De weg van de kluizenaar: leren je hart te beheersen door af te zien van diepgaand en fysiek contact met je medemens, door je terug te trekken, te zwijgen en je hart alleen open te stellen voor God. Woestijnvaders en zusters die zich lieten inmetselen, het verlangen om je terug te trekken in een hutje op de hei.
Sommige kloosterorden en religies combineren deze drie wegen en verheerlijken armoede, afzien van persoonlijke welzijn, leven volgens strenge regels met slaaponderbreking en mediteren in pijnlijke houdingen etc. De wijsgeer Gurdjieff moest daar weinig van hebben. De kunst is juist om in een gewoon leven toch je 'Ware Zelf' zoveel mogelijk in beeld te krijgen en zo te worden wie je echt bent. Dat doe je door te bewegen in de praktijk. HIj ontwierp dan ook dansen, waarbij je bewegingen moest maken volgens de wetten van het enneagramsymbool en die waren best lastig, niet op de automatische piloot uit te voeren, maar alleen met bewuste aandacht. Dat is de Vierde Weg: een synthese vinden, al je potentieel leren benutten ( alle negen punten) in plaats van je te identificeren met maar 1, 2 of 3 punten.
Een kleurrijk symbool
Welke weg bewandel jij bij voorkeur? En, heb je al toegang tot je ‘Ware Zelf’? Toen ik de achterliggende filosofie van het enneagram beter ging begrijpen, ging het symbool pas echt voor me leven: het werd een kleurrijk symbool, iets wat me inzicht gaf hoe ik meer mezelf kon worden en hoe ik talenten in mezelf kon ontdekken waarvan ik eerder niet wist dat ik ze bezat. En als coach pas ik de Vierde Weg als wegwijzer, impliciet en expliciet, ook graag toe in mijn begeleidingstrajecten.
.
Leven in Wereld nr 24 betekent dat je niet gefixeerd bent
De volgende stap is dan leven in de wereld nr 24, de wereld van je 'ware zelf' en daar je essentie vormgeven in een verloop van de tijd. De wereld van de geest, de punt of cirkel, krijgt met elke volgende wereld (met een hoger getal) steeds vastere uitdrukkingsvormen, waarin de materie meer plek in lijkt te nemen en de geest daarbinnen verscholen zit. Gurdjieff vond dat geest essentie was en materie existentie en dat er tussen deze twee zaken alleen verschil bestaat in mate van dichtheid. Materie was volgens hem uitgekristalliseerde geest.
Wereld 24 is voor een gewoon mens volgens Gurdjieff dan ook de hoogst haalbare verwerkelijking van zijn individuele potentieel. Dit is de wereld waarbinnen 3 krachten, 3 niveuas, 6 principes enneapunten plus 12 energievormen een totaal van 24 geeft. Maar daarbovenop komt nogmaals een drietal (ruimte, energiesterkte , tijd), daarover lees je inhoudelijk in een volgend artikel. En dat maakt 27.
Zevenentwintig enneatypen en zevenentwintig combinaties van drie
Het getal 27 is de grondslag van de 27 archetypische basispatronen in de mens die we enneatypen noemen. Op elk van de negen punten kennen we namelijk drie variaties die te maken hebben met hoe de mens, als 'sociaal dier' omgaat met zijn betrekkingen. Als je de nadruk legt op de behoudende kracht wordt je een zelfbehoudend mens. Als puntje bij paaltje komt kies je dan voor jezelf. Als je de nadruk legt op de scheppende kracht, ga je je richten op het andere, in casu een partner. Als puntje bij paaltje komt, kan je dan niet zonder een maatje. En als je je richt op de transformerende kracht, zul je vooral gefocust zijn op je bredere omgeving. Als puntje bij paaltje komt, stel je het groepsbelang dan boven dat van jezelf.
Ook zijn er 27 zogenaamde 'tritypes' waarmee de mens zijn 'hoofd, hart en buik' optimaal kan leren integreren tot zijn 'ware zelf'.
Vragen over het omgaan met tijd, energie en ruimte
Als ik stilsta bij het omgaan met energie, tijd en ruimte, kom ik als coach weer op andere vragen. En als ik dan vragen bedenk die te maken hebben met een combinatie van de buitencirkel en de binnenlijnen en daarover achteruitlopen, dan is het opvallend hoezeer deze vragen uitnodigen op reflectie over 'het verleden tot nu'. Denk eens na over deze vragen:
- 9 Heeft elke dag geen 24 uur? Hoe vul jij een gemiddelde dag?
- 8 Wanneer duurde een minuut voor jou een uur?
- 2 Welke aspecten van de methoden van de fakir, monnik en kluizenaar pas jij wel eens toe?
- 3 Waarin ben jij sterk richtinggevend?
- 4 Waarmee hou jij tegen dat je leven wel eens uit de bocht dreigt te vliegen?
- 1 Aan welk potentieel in jou geef jij elke dag de meeste aandacht?
- 7 Hoe energiek voel jij je nu echt op dit moment?
- 6 hoeveel ruimte geef jij jezelf om even stil te zijn?
- 5 Wanneer vliegt voor jou de tijd omdat je energiek bezig bent?
Voor mensen die gefixeerd zijn in een patroon dat past bij de nummers die voor de vragen staan, zijn dit hele verrassende vragen. Hun aandacht gaat normaliter helemaal niet naar deze vragen toe. Werken als coach met het enneagram als symboolkaart maakt ook helder hoe al mijn coachees worstelen met vragen over ruimte, energie en tijd. Heb jij al een idee welk nummer van het enneagram aansluit bij jouw automatische piloot?
